Wadliwa realizacja inwestycji budowlanej upoważnia inwestora do skorzystania z przysługujących mu uprawnień z tytułu rękojmi. Może on też żądać naprawienia szkody powstałej na skutek niewykonania lub nienależytego wykonania umowy o roboty budowlane według ogólnych zasad odpowiedzialności kontraktowej przewidzianych w art. 471 k.c.

Jeżeli szkoda została wyrządzona inwestorowi jednocześnie przy udziale kilku uczestników procesu inwestycyjnego, wszyscy oni będą odpowiadać za szkodę na zasadzie solidarności lub według reguł odpowiedzialności in solidum.

Podstawy odpowiedzialności za nienależyte wykonanie umowy

Niezależnie od tego, z jaki rodzajem umowy mamy do czynienia, podstawowym obowiązkiem każdego dłużnika jest spełnienie świadczenia na rzecz wierzyciela (art. 353 § 1 k.c.). Z norm kodeksu cywilnego wynika wiele zasad, według których dokonywana jest ocena prawidłowość spełnienia danego świadczenia. Podstawową normą prawną w tym zakresie jest przepis art. 354 k.c. Wynika z niego obowiązek wykonania zobowiązania zgodnie z jego treścią oraz w sposób odpowiadający jego celowi społeczno-gospodarczemu i zasadom współżycia społecznego, a jeżeli istnieją w tym zakresie ustalone zwyczaje – także w sposób odpowiadający tym zwyczajom.

Zasady wykonania zobowiązań w bardziej szczegółowy sposób określają przepisy art. 450-470 k.c. Jest tam mowa o regułach, według których określa się miejsce i czas, w jakim świadczenie powinno zostać spełnione by móc powiedzieć, że dłużnik wywiązał się ze zobowiązania należycie. Powyższe przepisy regulują też możliwe sposoby zaspokojenia wierzyciela. Z norm tych wynikają zasady wspólne dla wszystkich rodzajów umów. Poza tym, istnieje szereg przepisów określających szczególne zasady wykonania zobowiązań z umów wzajemnych (art. 488 i 490 k.c.).

Byłoby stanem idealnym i pożądanym, żeby wszystkie umowy wykonywane były w sposób zgodny z zasadami wynikającymi z powyższych przepisów. W praktyce jednak tak się nie dzieje. Często obserwowanym zjawiskiem jest uchylanie się przez dłużnika od obowiązku spełnienia świadczenia, czy też spełnianie świadczenia w sposób wadliwy lub niezgodny z treścią umowy. Na taką ewentualność, ustawodawca przyznaje wierzycielowi szereg środków prawnych, które mają posłużyć przymuszeniu dłużnika do wykonania zobowiązania lub do naprawienia skutków wykonania zobowiązania w sposób niewłaściwy (art. 471-486 k.c.). Tak jak reguły prawidłowego wykonania zobowiązań uregulowane zostały dwutorowo, tj. dla zobowiązań w ogólności oraz dla zobowiązań z umów wzajemnych, także i w przypadku skutków wykonania nienależytego mamy, poza normami wspólnymi dla wszystkich umów, również odrębne uregulowanie dla zobowiązań z umów wzajemnych (art. 491-497 k.c.).

Przechodząc teraz do omówienia problematyki podstaw prawnych odpowiedzialności wykonawcy z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania umowy o roboty budowlane, podkreślić należy na wstępie, iż w obszarze tym mamy do czynienia z przypadkiem określanym jako zbieg norm prawnych. Z jednej strony mamy więc przepisy kształtujące odpowiedzialność z tytułu rękojmi za wady fizyczne i prawne przedmiotu świadczenia, a z drugiej strony roszczenia z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania umowy na zasadach ogólnych. Odpowiedzialność z tytułu rękojmi ma charakter uzupełniający wobec odpowiedzialności na zasadach ogólnych, co dla wierzyciela oznacza możliwość zgłaszania roszczeń z tytułu rękojmi niezależnie od ogólnych roszczeń odszkodowawczych. Co więcej, w odniesieniu do umowy o roboty budowlane niejednokrotnie dochodzą uprawnienia wynikające z udzielonej gwarancji jakości wykonanych robót, z których inwestor również może korzystać niezależnie od uprawnień przysługujących mu w ramach rękojmi.


Różne podstawy prawne

Normy prawne regulujące umowę o roboty budowlane nie regulują skutków wadliwego wykonania umowy. Odsyłają one jedynie do przepisów umowy o dzieło, które z kolei dalej odsyłają do kodeksowej regulacji umowy sprzedaży. Jedyny przepis dotyczący skutków wadliwego wykonania kontraktu, zamieszczony w rozdziale dotyczącym umowy o roboty budowlane (art. 656 § 1 k.c.) stanowi, że do skutków wykonywania przez wykonawcę robót w sposób wadliwy lub sprzeczny z umową, a także do rękojmi za wady wykonanego obiektu, stosuje się odpowiednio przepisy o umowie o dzieło. Z tychże norm umowy o dzieło wynika zakres odpowiedzialności w ramach rękojmi (art. 638 k.c.), jak również konsekwencje naruszenia innych obowiązków umownych przez wykonawcę (art. 635 i 636 k.c.).

Co ważne, stosowany do umowy o roboty budowlane art. 638 k.c. przewiduje, że do rękojmi za wady stosuje się odpowiednio także przepisy o rękojmi przy sprzedaży, o ile z norm regulujących rękojmię w umowie o dzieło nie wynika nic innego. Z uwagi na przyjętą w kodeksie cywilnym konstrukcję podwójnego odesłania, zakres odpowiedzialności wykonawcy w ramach rękojmi kształtowany jest zarówno przez przepisy dotyczące umowy o dzieło, jak i te regulujące umowę sprzedaży.

Jak wspomniano wcześniej, odpowiedzialność wykonawcy z tytułu wadliwego wykonania robót budowlanych może też wynikać z udzielonej gwarancji jakości. Instytucja gwarancji, stosowana dość powszechnie na płaszczyźnie umowy o roboty budowlane, to nic innego, jak zobowiązanie wykonawcy wobec inwestora do usunięcia wad, które ujawnią się w wykonanych robotach lub obiekcie budowlanym w ciągu określonego czasu po dokonaniu ich odbioru. Ten rodzaj odpowiedzialności wykonawcy nie ma charakteru ustawowego, co oznacza, że znajdzie on zastosowanie jedynie w przypadku zamieszczenia odpowiednich klauzul w treści umowy o roboty budowlane.

Podsumowując, odpowiedzialność wykonawcy z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania umowy o roboty budowlane może wynikać z różnych podstaw prawnych. Wielość możliwych do zastosowania norm prawnych, niekiedy krzyżujących się, powoduje wiele wątpliwości w praktyce, co skutkuje licznymi sporami na tym tle. Warto więc przeanalizować dokładniej wspomniane powyżej podstawy odpowiedzialności wykonawcy.

Odpowiedzialność na zasadach ogólnych

W razie niewykonania lub nienależytego wykonania umowy o roboty budowlane wykonawca ponosi odpowiedzialność według ogólnych zasad odpowiedzialności kontraktowej. Przepisy regulujące zasady odpowiedzialności kontraktowej dają inwestorowi możliwość wystąpienia z żądaniem naprawienia szkody poniesionej wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania umowy o roboty budowlane, chyba że owo niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy jest następstwem okoliczności, za które wykonawca nie ponosi odpowiedzialności.

Podstawą dochodzenia naprawienia szkody będzie tu art. 471 k.c. Aby dochodzić naprawienia szkody inwestor będzie musiał dowieść zaistnienia w danej sytuacji trzech przesłanek, jakimi są:

  • niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy o roboty budowlane
  • będące następstwem okoliczności, za które wykonawca ponosi odpowiedzialność,
  • szkoda po stronie inwestora oraz związek przyczynowy pomiędzy faktem niewykonania bądź nienależytego wykonania umowy o roboty budowlane a szkodą inwestora.

Z punktu widzenia omawianych tu zasad odpowiedzialności kontraktowej istotne znaczenie będzie też miał art. 361 § 2 k.c., w świetle którego naprawienie szkody obejmuje zarówno straty, które poszkodowany poniósł, jak i korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono.

Wykonawca będzie mógł się bronić przed odpowiedzialnością odszkodowawczą wykazując brak swojej winy, tj. dowodząc, iż wadliwe wykonanie robót budowlanych było następstwem okoliczności, za które nie ponosi on odpowiedzialności. Wykonawca może też wskazać na brak związku przyczynowego pomiędzy wykonaniem umowy o roboty budowlane a powstałą szkodą, lub też na brak samej szkody po stronie inwestora. Ponadto, wykonawca może podnosić okoliczność w postaci przyczynienia się inwestora do powstania szkody lub też przyczynienia się do zwiększenia jej rozmiarów. W takiej sytuacji odpowiedzialność odszkodowawcza wykonawcy ulegnie zmniejszeniu stosownie do okoliczności, a zwłaszcza do stopnia winy obu stron (art. 362 k.c.). W skrajnych przypadkach możliwe będzie nawet całkowite wyłączenie odpowiedzialności wykonawcy.

Co ważne, zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 25 sierpnia 2004 r. (sygn. akt IV CK 601/03), istnieje możliwość dochodzenia roszczeń na zasadach ogólnych, tj. według reguł art. 471 i nast. k.c. zarówno obok jednoczesnego korzystania z uprawnień w ramach rękojmi, jak i bez korzystania z tej instytucji.

Pełna treść komentarza praktyczne pt. Odpowiedzialność za szkody spowodowane robotami budowlanymi dostępna jest w programie Serwis Budowlany>>>