Pełna treść komentarza dostępna jest w  programie Serwis Budowlany .

Zgodnie z art. 73 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. Przepisy wprowadzające ustawy reformujące administrację publiczną nieruchomości pozostające w dniu 31 grudnia 1998 r. we władaniu Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego, niestanowiące ich własności, a zajęte pod drogi publiczne, z dniem 1 stycznia 1999 r. stają się z mocy prawa własnością Skarbu Państwa lub właściwych jednostek samorządu terytorialnego za odszkodowaniem.

Omawiany w komentarzu przepis dotyczy materii należącej do sfery prawa cywilnego, ponieważ kreuje na rzecz powyższych podmiotów cywilne prawo podmiotowe o najszerszej treści wykonywania spośród praw rzeczowych, tj. prawo własności. Jednocześnie odbiera prawo własności przysługujące dotychczasowym podmiotom.

Wprowadzenie

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem nabycie z mocy prawa własności nieruchomości przez Skarb Państwa lub jednostkę samorządu terytorialnego na podstawie art. 73 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. – Przepisy wprowadzające następuje wyłącznie wówczas, gdy w dniu 31 grudnia 1998 r. spełnione są łącznie przesłanki: zajęcia nieruchomości pod drogę publiczną, pozostawania nieruchomości we władaniu Skarbu Państwa bądź jednostki samorządu terytorialnego oraz braku przysługiwania praw własności nieruchomości Skarbowi Państwa lub jednostce samorządu terytorialnego (por. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 4 lutego 2013 r., I OSK 532/12). Z kolei w wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 9 lipca 2013 r., I SA/Wa 363/13, słusznie podniesiono, że art. 73 Przepisów wprowadzających nie zawiera definicji drogi publicznej. W związku z tym należy w tym względzie posiłkować się ustawą z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (w brzmieniu obowiązującym w 1998 r.) i w jej przepisach szukać wyjaśnienia pojęcia drogi publicznej. W rozumieniu art. 1 tej ustawy za drogę publiczną może być uznana droga spełniająca dwa warunki. Po pierwsze, musi to być droga zaliczona do jednej z kategorii dróg publicznych.

Po drugie, z drogi tej może korzystać każdy zgodnie z jej przeznaczeniem, z ograniczeniami i wyjątkami określonymi w ustawie lub innych przepisach szczególnych. Zaliczenie określonej drogi do kategorii dróg gminnych – bo z taką mamy do czynienia w niniejszej sprawie – następuje w drodze uchwały rady gminy. Nie każda zatem droga spełniająca funkcję ciągu komunikacyjnego może być uznana za drogę publiczną. By zyskała taki status, musi zostać zaliczona w trybie przewidzianym ustawą o drogach publicznych do jednej z kategorii dróg wymienionych w art. 2 ust. 1 pkt 1-4 tej ustawy i jednocześnie spełniać warunek możliwości powszechnego korzystania z niej. Zatem zawarte w art. 73 ust. 1 Przepisów wprowadzających sformułowanie "nieruchomości zajęte pod drogi publiczne" oznacza nieruchomości, na których urządzono drogę, którą następnie zaliczono do odpowiedniej kategorii dróg publicznych, przy czym fakt ten musiał mieć miejsce przed 1 stycznia 1999 r. (zob. wyrok NSA z dnia 30 lipca 2001 r., I SA 513/00).

Omawiany w komentarzu przepis dotyczy materii należącej do sfery prawa cywilnego, ponieważ kreuje na rzecz powyższych podmiotów cywilne prawo podmiotowe o najszerszej treści wykonywania spośród praw rzeczowych, tj. prawo własności. Jednocześnie odbiera prawo własności przysługujące dotychczasowym podmiotom. Takie ujęcie omawianego przepisu przesądza o jego cywilistycznym rodowodzie w rozumieniu przepisów prawa cywilnego, lecz w rozumieniu art. 2 § 3 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego - dalej k.p.c. materię w nim określoną wyłączono z procedury cywilistycznej, przekazując ją do rozpoznawania organom orzekającym w postępowaniu administracyjnym (wojewodzie). Zgodnie bowiem z art. 73 ust. 3ustawy z dnia 13 października 1998 r. - dalej u.r.a.p. podstawą do ujawnienia w księdze wieczystej przejścia na własność Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego nieruchomości, zajętych pod drogi publiczne, jest ostateczna decyzja wojewody.

Decyzja administracyjna jako dowód własności drogi publicznej

Jedynym zapisem w art. 73 u.r.a.p. pozwalającym na wnioskowanie o procedurze stwierdzania uzyskania przez podmioty publicznoprawne własności nieruchomości z dniem 1 stycznia 1999 r. jest stwierdzenie zawarte w art. 73 ust. 3 u.r.a.p., według którego podstawą do ujawnienia w księdze wieczystej przejścia na własność Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego nieruchomości, zajętych pod drogi publiczne, jest ostateczna decyzja wojewody.

Z powyższego wynika, że o ile problematyka stwierdzenia istnienia określonych praw rzeczowych jest domeną prawa cywilnego, o tyle w odniesieniu do materii uregulowania stanu prawnego nieruchomości określonej w art. 73 u.r.a.p. droga cywilnoprawna została wyłączona na rzecz postępowania administracyjnego (art. 2 § 3 k.p.c.), prowadzonego przez wojewodę.

Według literalnej wykładni art. 73 ust. 3 u.r.a.p. ustawodawca wskazał jedynie na rodzaj aktu (dokumentu) stanowiącego podstawę wpisu nowego właściciela w księdze wieczystej (decyzja administracyjna), oraz organ właściwy do jego wydania (wojewoda). Jednakże z tak skonstruowanego zapisu należy wyprowadzić wniosek, że skoro decyzja stanowi podstawę wpisu w księdze wieczystej, to musi posiadać cechy dokumentu stwierdzającego przysługiwanie podmiotom publicznoprawnym prawa własności nieruchomości w dniu 1 stycznia 1999 r. Uznanie decyzji za podstawę do ujawnienia podmiotu publicznoprawnego w księdze wieczystej jako nowego, aktualnego właściciela oznacza jednocześnie, że ustawodawca z decyzji tej czyni akt wyłączający domniemania prawne z ustawy księgach wieczystych i hipotece na rzecz dotychczasowych właścicieli ujawnionych w księdze wieczystej.

Dla porządku należy wskazać, że decyzja wojewody stanowi zarówno podstawę do dokonania określonego wpisu w dziale II istniejącej księgi wieczystej, jak i podstawę do odłączenia części nieruchomości z dotychczasowej księgi wieczystej (odłączenia z Działu I KW działki lub działek gruntu) i przeniesienia jej do innej księgi wieczystej z wpisem w Dziale II nowego właściciela (Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego) lub założenia dla tej części (jako odrębnej działki gruntu) nowej księgi wieczystej.

W omawianej decyzji organ wojewódzki zobowiązany jest rozstrzygnąć (potwierdzić), czy na dzień 1 stycznia 1999 r. dany podmiot publicznoprawny stał się właścicielem nieruchomości, w wyniku spełnienia się na dzień 31 grudnia 1998 r. ustawowych przesłanek określonych w art. 73 ust. 1 u.r.a.p. Decyzja wojewody ma zatem charakter deklaratoryjny – potwierdzający skutek zaistniały z mocy samego prawa już w dniu 1 stycznia 1999 r., po spełnieniu określonych przesłanek, których zaistnienie organ wojewódzki zobowiązany jest tą decyzją stwierdzić.

Pełna treść komentarza dostępna jest w programie Serwis Budowlany .