1. Roboty dodatkowe
Zgodnie z ustawą - Prawo zamówień publicznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 113, poz. 759) - dalej p.z.p., zamówienia dodatkowe to zamówienia nieobjęte zamówieniem podstawowym, niezbędne do jego prawidłowego wykonania, których wykonanie stało się konieczne na skutek sytuacji niemożliwej wcześniej do przewidzenia. Zamówienia te nie są, a w każdym razie nie muszą być zamówieniami tego samego rodzaju co zamówienie podstawowe. Muszą jednak być niezbędne do prawidłowego wykonania zamówienia podstawowego, co oznacza, że bez zamówień dodatkowych wykonawca nie mógłby wykonać albo nie byłby w stanie należycie wykonać umowy. Obiektywnie, konieczność udzielania zamówienia dodatkowego musi być wcześniej, tzn. przed udzieleniem zamówienia podstawowego nieprzewidywalna.
Zamówienie dodatkowe, w myśl art. 67 p.z.p., jeżeli nie przekracza łącznie 50% wartości realizowanego zamówienia, może zostać udzielone z wolnej ręki, jeżeli jednak spełniona zostanie alternatywnie jedna z dwóch przesłanek.

Pierwsza z nich to przyczyny techniczne lub gospodarcze, które sprawiają, że oddzielenie zamówienia dodatkowego od zamówienia podstawowego powodowałoby konieczność poniesienia niewspółmiernie wysokich kosztów. Z przyczynami technicznymi mamy np. do czynienia, gdy świadczący usługi ma monopol naturalny na dany typ usług. Przyczyną techniczną może być również konieczność zachowania tych samych norm, parametrów lub standardów. Może to mieć miejsce, gdy z uwagi na unikatowe, niepowtarzalne cechy uprzednich prac wykonanych w następstwie uprzedniego zamówienia istnieją trudności w znalezieniu wykonawcy, materiałów czy rodzaju prac. Zbliżone parametry czy normy nie są przesłanką pozwalającą na zastosowanie zamówienia z wolnej ręki. Przyczyny techniczne najczęściej pozostają w ścisłym związku ze szczególnymi cechami przedmiotu zamówienia. Od przyczyn technicznych należy odróżnić przyczyny organizacyjne i gospodarcze, gdyż przyczyny organizacyjne same w sobie nie uzasadniają zastosowania trybu zamówienia z wolnej ręki.
Przyczyny gospodarcze są w istocie tożsame z przyczynami ekonomicznymi. W odniesieniu do relacji kosztów należy mieć na uwadze zarówno koszty prowadzenia kolejnych procedur przetargowych lub negocjacyjnych, jak i szacowaną wartość zamówienia dodatkowego udzielonego po przeprowadzeniu tych postępowań.
Druga przesłanka to wystąpienie sytuacji, w której wykonanie zamówienia podstawowego jest uzależnione od wykonania zamówienia dodatkowego. Może ona występować alternatywnie. W celu sprawdzenia, czy przyczyna ta występuje w konkretnym przypadku należy przeprowadzić test conditio sine qua non. Jeżeli zamówienie podstawowe może być zrealizowane w pełnym zakresie bez potrzeby udzielania jakichkolwiek dalszych zamówień, zastosowanie trybu zamówienia z wolnej ręki do dalszych zamówień jest nieuzasadnione. Jeżeli jednak jest przeciwnie, to dalsze zamówienia należy uznać za zamówienia dodatkowe.

Warto dodać, że zamówień dodatkowych można udzielać kilkakrotnie, jednak wyłącznie dotychczasowemu wykonawcy usług lub robót budowlanych. Zamawiający nie ma kompetencji do udzielenia jakiegokolwiek zamówienia dodatkowego innemu wykonawcy.
Zamówienie dodatkowe jak wyżej wskazano nie może przekroczyć 50% wartości zamówienia podstawowego. Wartość ta odnosi się do wartości realizowanej umowy, a nie wartości szacunkowej pierwotnego zamówienia.
Zlecenie a następnie rozliczenie robót dodatkowych jest możliwe tylko gdy wynagrodzenie jest kosztorysowe, co praktycznie nie zdarza się w zamówieniach publicznych. Jakkolwiek bowiem samo pojęcie wynagrodzenia za wykonanie zamówienia nie występuje w ustawie Prawo zamówień publicznych, to mieści się ono w definicjach sposobu obliczenia ceny oferty i szeroko pojętych warunkach umowy i możliwości ich zmian. Stąd art. 139 p.z.p. odsyła zamawiającego do kodeksu cywilnego w zakresie kształtowania tych postanowień umowy, które w sposób szczególny nie zostały określone w ustawie. Wynika z tego, iż zamawiający kształtując w umowie formę wynagrodzenia powiązaną z wskazanym w warunkach postępowania o udzielenie zamówienia publicznego sposobem obliczenia ceny oferty powinien kierować się przepisami kodeksu cywilnego, a chcąc dokonać jej zmiany dodatkowo przepisami ustawy Prawo zamówień publicznych.
Kodeks cywilny wśród form wynagrodzenia za wykonanie umów o dzieło wymienia wynagrodzenie kosztorysowe poprzez wskazanie podstaw, wynagrodzenie kosztorysem powykonawczym oraz wynagrodzenie ryczałtowe.
Choć zawarty w art. 656 k.c. katalog odesłań przepisów umowy o roboty budowlane do przepisów umowy o dzieło jest katalogiem zamkniętym i nie dotyczy wynagrodzenia, to przyjęło się w wieloletniej praktyce ustalania warunków umów, że strony posiłkują się przy określaniu formy wynagrodzenia za wykonanie robót budowlanych ww. przepisami dotyczącymi umów o dzieło. Zgodnie z art. 632 § 1 k.c. jeżeli strony umówiły się co do wynagrodzenia ryczałtowego, przyjmujący zamówienie nie może żądać podwyższenia wynagrodzenia, chociażby w czasie zawarcia umowy nie można było przewidzieć rozmiaru lub kosztów prac. Z kolei § 2 przewiduje, że jeżeli jednak wskutek zmiany stosunków, której nie można było przewidzieć, wykonanie dzieła groziłoby przyjmującemu rażącą stratą, sąd może podwyższyć ryczałt lub rozwiązać umowę.
(...)

2. Roboty w ramach zamówienia podstawowego a roboty dodatkowe
Może się zdarzyć, że pomiędzy projektem, a przedmiarem wystąpi rozbieżność, tzn. ilość robót przewidzianych w projekcie będzie się różniła od ilości robót wynikających z przedmiaru, przyjmowanego dalej za podstawę opracowania oferty cenowej. W takiej sytuacji wykonawca w ramach prac podstawowych zobowiązany jest do wykonania w ramach złożonej oferty pełnego zakresu robót, zgodnie z projektem budowlanym. Znajduje to oparcie, m.in. w art. 22 Prawa budowlanego (tekst jedn.: z 2006 r. Nr 156, poz. 1118, z późn. zm.), zobowiązującym kierownika budowy do "...zorganizowania i kierowania budową obiektu budowlanego w sposób zgodny z projektem i pozwoleniem na budowę...", a nie z przedmiarem robót dostarczonym w ramach dokumentacji przez zamawiającego. Tym samym w interesie wykonawcy leży sprawdzenie zgodności otrzymanego od inwestora przedmiaru z rozwiązaniami przyjętymi w projekcie budowlanym.
Ponadto uwzględniane są postanowienia art. 647 k.c., w którym stwierdza się, że do obowiązków wykonawcy należy wykonywanie robót zgodnie z projektem, za umówione wynagrodzenie ryczałtowe, a także art. 38, ust. 1 p.z.p., wg którego w przypadkach wątpliwych, "Wykonawca może zwrócić się do zamawiającego o wyjaśnienie treści specyfikacji istotnych warunków zamówienia."
Jeżeli zatem wykonawca po zapoznaniu się z projektem ma wątpliwości co do treści przedmiaru, może je oficjalnie przedłożyć zamawiającemu. Jeżeli tego nie uczyni, wówczas przyjmuje się, że nie ma on zastrzeżeń do dokumentów opisujących przedmiot zamówienia. Niestety, w praktyce wykonawca nie tyle, że nie ma zastrzeżeń, lecz z przyczyn najczęściej czasowych nie dokonuje szczegółowej kontroli dokumentacji.
Tymczasem, jeżeli roboty budowlane były przewidziane w projekcie stanowiącym podstawę do określenia przedmiotu zamówienia, uznaje się je za objęte tym przedmiotem zamówienia, bez względu na to czy były ujęte w przedmiarze czy też nie.
Mając powyższe na uwadze za roboty dodatkowe można uznać tylko takie roboty, które nie były przewidziane projektem stanowiącym podstawę określenia przedmiotu zamówienia.

Tym samym roboty pominięte w przedmiarze a wynikające z projektu budowlanego, muszą być realizowane w ramach zamówienia podstawowego i nie są robotami dodatkowymi, za które w ramach dodatkowego zamówienia przysługiwałoby odrębne wynagrodzenie.(...)