Pełna treść komentarza dostępna jest w  programie Serwis Budowlany .
Wierzycielem w egzekucyjnym postępowaniu administracyjnym, na mocy definicji legalnej tego pojęcia zawartej w ustawie z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji – zwanej dalej u.p.e.a. jest podmiot uprawniony do żądania wykonania obowiązku lub jego zabezpieczenia w administracyjnym postępowaniu egzekucyjnym lub zabezpieczającym.

Jak zauważył Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 17 kwietnia 2008 r. w sprawie o sygn. akt II FSK 338/07: „[w] art. 1a pkt 13 u.p.e.a. ustawodawca zawarł ogólną definicję wierzyciela, pozwalającą tylko w części na ustalenie, kto może występować w postępowaniu egzekucyjnym w charakterze wierzyciela. Definicja wierzyciela została doprecyzowana w art. 5 u.p.e.a.

Wierzycielem jest organ administracji publicznej lub instytucja - państwowa lub samorządowa jednostka organizacyjna, również wówczas, gdy przedmiotem egzekucji jest obowiązek wynikający z wyroku sądu powszechnego, wydanego na rzecz osoby fizycznej. Wierzyciel, w rozumieniu u.p.e.a., pełni jedynie procesową funkcję wierzyciela i nie rozporządza przedmiotem postępowania, co nie zwalnia go od obowiązków podejmowania działań w celu zaspokojenia należności. Funkcja wierzyciela przysługuje w pierwszej kolejności organowi lub instytucji bezpośrednio zainteresowanej wykonaniem obowiązku. Instytucja wierzyciela w ustawie egzekucyjnej nie jest tożsama z instytucją wierzyciela w rozumieniu przepisów postępowania cywilnego. Działania wierzyciela w rozumieniu przepisów u.p.e.a. mają na celu realizację interesu ogólnego, a nie jednostkowego interesu wierzyciela".

Jednocześnie, jak zauważył Wojewódzki Sąd Administracyjny we Wrocławiu w wyroku z dnia 27 września 2011 r. w sprawie o sygn. akt I SA/Wr 1150/11:
„[n]a gruncie przepisów u.p.e.a. nie ma zastosowania do organu administracji publicznej, działającego jako wierzyciel, a niebędącego jednocześnie organem egzekucyjnym, zasada braku posiadania "własnego interesu prawnego" przez organy administracji publicznej. W oparciu bowiem o definicję zawartą w art. 1a pkt 13 u.p.e.a., w myśl której wierzyciel jest podmiotem uprawnionym do żądania wykonania obowiązku lub jego zabezpieczenia w administracyjnym postępowaniu egzekucyjnym, stwierdzić należy, że takiemu organowi administracji publicznej będzie przysługiwał status strony w rozumieniu art. 23 kpa".

Wierzyciel może występować w dwojakiej roli:

1. jako podmiot inny niż organ egzekucyjny,
2. jako podmiot, który pełni jednocześnie funkcję organu egzekucyjnego.

Przez organ egzekucyjny należy rozumieć organ uprawniony do stosowania w całości lub w części określonych w ustawie środków służących doprowadzeniu do wykonania przez zobowiązanych ich obowiązków o charakterze pieniężnym lub obowiązków o charakterze niepieniężnym oraz zabezpieczania wykonania tych obowiązków (art. 1a pkt 7 u.p.e.a.).

W sytuacji gdy wierzyciel występuje jako podmiot inny niż organ egzekucyjny, w postępowaniu będzie posiadał takie uprawnienia jakie przysługują stronie. W konsekwencji, będzie na przykład wysyłał zobowiązanemu upomnienia (art. 15 u.p.e.a.), wystawiał tytuły egzekucyjne (art. 26 u.p.e.a). Ponadto, będzie korzystał z takich uprawnień jak składanie zażaleń na niektóre postanowienia (art. 34, art. 45 § 3 u.p.e.a.), czy np.: żądanie zawieszenia postępowania (art. 56 u.p.e.a.).

W sytuacji gdy wierzyciel pełni jednocześnie funkcję organu egzekucyjnego, zakres jego praw i obowiązków zostaje rozszerzony o te, które są domeną organu egzekucyjnego, jak na przykład wszczęcie postępowania egzekucyjnego (art. 26 u.p.e.a.). Konstrukcja ta oznacza jednak, iż jest on podmiotem prowadzącym postępowanie egzekucyjne. Przez to uprawnienia, które przysługiwałyby mu jako stronie ulegają uszczupleniu (np.: nie będzie mu przysługiwało zażalenie na postanowienie w sprawie zgłoszonych zarzutów – por. art. 34 ust. 5 u.p.e.a.). Potwierdził to wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 19 marca 2009 r. w sprawie o sygn. akt II FSK 111/09, w uzasadnieniu którego Sąd ten stwierdził, iż:
„[w] sytuacji gdy organ egzekucyjny jest jednocześnie wierzycielem, nie sposób mówić o związaniu organu stanowiskiem wierzyciela, gdyż oznaczałoby ono skierowanie wniosku do samego siebie. Powierzenie przez ustawodawcę wierzycielowi kompetencji organu egzekucyjnego odbywa się niewątpliwie kosztem uprawnień procesowych tego podmiotu jako wierzyciela (jednej ze stron postępowania egzekucyjnego) oraz kosztem jego kompetencji jako organu współuczestniczącego w postępowaniu egzekucyjny. Skoro brak jest podstaw do złożenia skierowanego do samego siebie wniosku o zawieszenie postępowania egzekucyjnego, tym bardziej nie ma ich w odniesieniu do związania takim wnioskiem".

Prawa i obowiązki wierzyciela mogą ulegać konkretyzacji nie tylko na podstawie ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, lecz także przepisów szczególnych, jak na przykład rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 20 maja 2014 r. w sprawie trybu postępowania wierzycieli należności pieniężnych przy podejmowaniu czynności zmierzających do zastosowania środków egzekucyjnych.

Uprawnienia wierzyciela w toku egzekucji

Uprawnienia wierzyciela w toku egzekucji obejmują w szczególności (ich realny zakres może być uzależniony od specyfiki stanu faktycznego danej sprawy oraz roli, jaką pełni wierzyciel):

• 1) wyrażanie przez wierzyciela stanowiska w przedmiocie zarzutów wniesionych przez zobowiązanego (art. 34 § 1 u.p.e.a.);
• 2) wydawanie postanowienia o niedopuszczalności zgłoszonego przez zobowiązanego zarzutu (art. 34 § 1a u.p.e.a.);
• 3) wnoszenie zażalenia na postanowienia dotyczące rozstrzygnięcia lub zajęcia przez organ egzekucyjny stanowiska w sprawach dotyczących danego postępowa egzekucyjnego (art. 17 u.p.e.a.) m.in. na:
  • a) postanowienie w sprawie zgłoszonych zarzutów (art. 34 § 5 u.p.e.a.);
  • b) postanowienie o wyłączeniu spod egzekucji obowiązku o charakterze niepieniężnym rzeczy lub prawa majątkowego, co do których żądano wyłączenia, a zostały objęte środkiem egzekucyjnym wskazanym przez wierzyciela (art. 39 u.p.e.a.);
  • c) postanowienie o oddaleniu skargi na przewlekłość postępowania egzekucyjnego albo na czynności egzekucyjne organu egzekucyjnego lub egzekutora (art. 54 § 5 u.p.e.a.);
  • d) postanowienie w sprawie uchylenia czynności egzekucyjnych (art. 58 § 3 u.p.e.a.);
  • e) postanowienie w sprawie uchylenia dokonanych czynności egzekucyjnych wskutek umorzenia postępowania egzekucyjnego lub odmowy uchylenia tych czynności (art. 60 § 3 u.p.e.a.);
  • f) postanowienie w sprawie rozliczenia kosztów egzekucyjnych (art. 64c § 12 u.p.e.a.);
  • g) postanowienie w sprawie umorzenia kosztów egzekucyjnych (art. 64e § 5 u.p.e.a.);
  • h) wszystkie postanowienia w sprawie rozłożenia na raty zapłaty kosztów egzekucyjnych (art. 64f u.p.e.a.);
  • i) postanowienie w sprawie wysokości ceny nabycia nieruchomości przy wykonywaniu prawa pierwokupu (art. 110n § 4 u.p.e.a.);
  • j) postanowienie organu egzekucyjnego w sprawie opisu i oszacowania wartości nieruchomości (art. 110u § 1 u.p.e.a.);
  • k) postanowienie organu egzekucyjnego co do przybicia (art. 111r § 2 u.p.e.a.);
  • l) postanowienie o wygaśnięciu skutków przybicia (art. 111s u.p.e.a.);
  • m) postanowienie o przyznaniu własności (art. 112b § 2 u.p.e.a.);
  • n) postanowienie o obowiązku uzupełnienia przez nabywcę ceny w sytuacji, w której przy sporządzaniu planu podziału okaże się, że nabywca, uiszczając cenę, potrącił wierzytelność, która się w niej nie mieści (art. 115d § 1 u.p.e.a.);
  • o) postanowienie organu egzekucyjnego odmawiającego dokonania zabezpieczenia (art. 157 § 1 u.p.e.a.);
  • p) postanowienie organu egzekucyjnego o uchyleniu, zmianie sposobu lub zakresu zabezpieczenia (art. 157a i 159 § 1a u.p.e.a.);
  • q) postanowienie organu egzekucyjnego w sprawie przedłużenia terminu złożenia wniosku o wszczęcie postępowania egzekucyjnego lub odmowy przedłużenia tego terminu (art. 159 § 3 u.p.e.a.)
• 4) wnoszenie skargi na przewlekłość postępowania (art. 54 § 2 u.p.e.a.);
• 5) żądanie zawieszenia postępowania egzekucyjnego lub o odmowie zawieszenia tego postępowania (art. 56 § 1 pkt 4 u.p.e.a.);
• 6) prawo wskazywania osoby, którą uważa za spadkobiercę zmarłego zobowiązanego, lub osobę, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny, odpowiedzialną za egzekwowany obowiązek – w celu podjęcia zawieszonego postępowania (art. 57 § 2 u.p.e.a.);
• 7) żądanie umorzenia postępowania (art. 59 § 1 pkt 9 i art. 59 § 4 u.p.e.a.);
• 8) żądanie ponownego wszczęcia administracyjnego postępowania egzekucyjnego (art. 61 u.p.e.a.);
• 9) składanie wniosku o wstrzymanie czynności egzekucyjnych w przypadku zbiegu egzekucji administracyjnej i sądowej do tej samej nieruchomości (art. 62 u.p.e.a.);
• 10) wyrażanie albo odmowa zgody na dokonanie rozliczenia przez potrącenie wzajemnych należności (art. 64c § 12 u.p.e.a.);
• 11) podejmowanie działań przy wykorzystaniu pomocy wzajemnej przy dochodzeniu podatków, należności celnych i innych należności pieniężnych
• 12) zwracanie się do sądu o nakazanie zobowiązanemu wyjawienia majątku (art. 71 u.p.e.a.);
• 13) wnoszenie skargi na naruszenie przepisów o licytacji (art. 107 § 2a u.p.e.a.);
• 14) wpłata zaliczki na pokrycie przewidywanych wydatków związanych z przeprowadzeniem egzekucji z nieruchomości (art. 110 § 3 u.p.e.a.);
• 15) składanie wniosku o przejęcie nieruchomości (art. 111h § 2 – 111j u.p.e.a.);
• 16) złożenie wniosku o dokonanie zabezpieczenia należności pieniężnej lub wykonania obowiązku o charakterze niepieniężnym (art. 155a § 1 pkt 1 i 2u.p.e.a.);
• 17) obciążenie nieruchomości hipoteką przymusową lub statku morskiego (statku morskiego w budowie) hipoteką morską przymusową (art. 164 § 2u.p.e.a.);
• 18) dochodzenie odszkodowania od dłużnika, który nie wykonał lub nienależycie wykonał ciążące na nim obowiązki związane z realizacją zajęcia egzekucyjnego lub zabezpieczającego wierzytelności lub prawa majątkowe, na podstawie przepisów ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - dalej k.c. (art. 168c u.p.e.a.);

Pełna treść komentarza dostępna jest w programie Serwis Budowlany .