Problem sprzeczności żądania z zasadami współżycia społecznego
Niejednokrotnie w sprawach dotyczących ksiąg wieczystych (o wpis prawa w księdze wieczystej, o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym) pojawić się może zarzut jednej ze stron, że żądanie jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Strony odwołujące się do zasad słuszności w sprawach wieczystoksięgowych powołują się więc na art. 5 k.c., zgodnie z którym nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.
Niedopuszczalne zarzuty
Zarzuty sprzeczności z zasadami współżycia społecznego żądań w sprawach wieczystoksięgowych nie mogą być jednak uznane za skuteczne. W orzecznictwie powszechnie przedstawia się pogląd, zgodnie z którym nie jest dopuszczalne powoływanie się na naruszenie art. 5 k.c. w sprawach wieczystoksięgowych oraz w procesach o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. Oznacza to, że sąd nie może na przykład oddalić powództwa o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym uznając, iż żądanie pozwu jest nieetyczne, jako krzywdzące dla przeciwnika procesowego.
| Dowiedz się więcej z książki | |
 |
Księgi wieczyste i hipoteka. Komentarz
|
Decydujące argumenty
Orzecznictwo jednolicie i bezwzględnie wyklucza możliwość zastosowania w omawianych sprawach uregulowania art. 5 k.c. Podkreśla się, iż przez sam fakt ujawnienia stanu prawnego nieruchomości w księdze wieczystej nie dochodzi do wykonywania prawa podmiotowego, a zatem nie ma podstaw do obrony przed jego nadużywaniem. Zauważa się również, że poza tym doprowadzenie księgi wieczystej do stanu zgodnego z rzeczywistością ma cel nadrzędny, zaś interes publiczny wynikający z funkcji ksiąg wieczystych sprzeciwia się możliwości skutecznego powoływania się na sprzeczność żądania z zasadami współżycia społecznego. Pogląd taki zaprezentował Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 17 stycznia 2013 r. w sprawie III CSK 75/12 (LEX nr 1293780) wskazując, iż "zasadność wpisów do księgi wieczystej w postępowaniu wieczystoksięgowym (także wpisów hipoteki łącznej) nie podlega badaniu z punktu widzenia zasad współżycia społecznego (art. 5 k.c.). Dzieje się tak z racji ograniczonej kognicji sądu w tym postępowaniu i sformalizowanego jego toku.” Z kolei w wyroku z dnia 3 sierpnia 2006 r. w sprawie IV CSK 113/06 (LEX nr 191703) Sąd Najwyższy stwierdził, że "w sprawie o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym oddalenie powództwa ze względu na sprzeczność żądania z zasadami współżycia społecznego nie jest dopuszczalne. Roszczenie, którego źródłem jest art. 10 u.k.w.h., to uprawnienie do ustalenia wprost przez sąd istnienia i zakresu prawa uprawnionego. Jest to więc szczególna odmiana powództwa o ustalenie. Skoro jest to sprawa w istocie o ustalenie prawa, to nie dochodzi od strony przeciwnej do żadnego świadczenia, czyli wykonywania prawa, co jest przesłanką stosowania art. 5 k.c. Stanowi ją dopiero czynienie ze swego prawa użytku w sensie obowiązku na jego podstawie świadczenia drugiej strony. Doprowadzenie księgi wieczystej do stanu usprawiedliwiającego zaufanie do niej ma cel nadrzędny i interes publiczny wynikający z funkcji ksiąg wieczystych sprzeciwia się możliwości oddalenia takiego powództwa ze względu na sprzeczność żądania z zasadami współżycia społecznego.” Natomiast Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 29 czerwca 2004 r. w sprawie II CK 397/03 (LEX nr 174133) zaznaczył, że "przepis art. 5 k.c. zapobiega nadużyciu prawa przez jego wykonywanie. Nie ma zatem zastosowania w procesie o istnienie (przysługiwanie) i ochronę tego prawa przez wpis w księdze wieczystej.”
Podsumowanie
Choć czasami względy słuszności mogłyby przemawiać za zasadnością oddalenia powództw o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym lub wniosków o wpis w księdze wieczystej, to jest to jednak wykluczone w świetle powszechnie przyjmowanego w orzecznictwie stanowiska prawnego.